Αν και η «στρατευμένη τέχνη» περιέχει τα υλικά της αυτοκαταστροφής της, το γεγονός της ταξικής και πολιτικής της εξωστρέφειας δεν αρκεί για να κριθεί: υπάρχουν «στρατευμένοι» συγγραφείς, καλλιτέχνες, και ποιητές που ξεχάστηκαν, ενώ το έργο άλλων αντέχει στο πέρασμα του χρόνου.
Στη ζώνη του Λυκόφωτος
Και παρά την αρχική αμηχανία που προκαλεί η απερίφραστη αγωνιστική στάση (για παράδειγμα, η αντισημιτική και αντιδημοκρατική στην περίπτωση των μυθιστορημάτων του Φερντινάν Σελίν η κομμουνιστική στην περίπτωση των τοιχογραφιών του Ντιέγκο Ριβέρα), τα καλλιτεχνικά έργα δεν αξιολογούνται με πολιτικά κριτήρια. Ετσι, μερικοί από τους «μεγάλους» καλλιτέχνες και ποιητές του εικοστού αιώνα ο Ελυάρ, ο Λόρκα, ο Πικάσο εξακολουθούν να ασκούν
επιρροή, ενώ άλλοι ο Λουί Αραγκόν, ο Ελία Ερενμπουργκ, ο Γεβγκένι Γεφτουσένκο έχουν μάλλον απομυθοποιηθεί. Η πολιτική-προπαγανδιστική τέχνη είναι εύθραυστη κι αυτό παρότι η πολιτική βρίσκεται πάντα ανάμεσα στις γραμμές: χωρίς η ποίηση του Τ.Σ. Ελιοτ να είναι «πολιτική» με τον τρόπο που είναι «πολιτική» εκείνη του Μαγιακόβσκι αποκαλύπτει τις κοινωνικές και θρησκευτικές ιδέες του ποιητή το ίδιο ισχύει για τον Εζρα Πάουντ, για τον Ρομπέρ Ντεσνός (του οποίου το ποιητικό έργο θεωρείται «ερωτικό» και «σουρεαλιστικό»), για τον Ρενέ Σαρ, για τη Μαρίνα Τσβετάεβα. Η σειρά των ποιητών με εμφανείς, ή λιγότερο εμφανείς, πολιτικές θέσεις, δεν έχει τέλος και απ αυτήν δεν μπορεί να λείπει ο Πάμπλο Νερούδα, ένας από τους «μεγαλύτερους» μοντέρνους ποιητές, μεγάλος όχι επειδή έζησε και έγραψε επαναστατική ποίηση, αλλά επειδή η ποίησή του και η ζωή του μαρτυρούν τη δυνατότητα του ανθρώπινου μεγαλείου.Ο Πάμπλο Νερούδα (αληθινό όνομα: Ρικάρντο Ελιέθερ Νεφταλί Ρέγιες Μπαζοάλτο) γεννήθηκε το 1904 στην πόλη Παράλ, στην κεντρική Χιλή. Ο πατέρας του Χοσέ ντελ Κάρμεν Ρέγιες Μοράλες ήταν υπάλληλος των σιδηροδρόμων, η μητέρα του που πέθανε δύο μήνες μετά τη γέννησή του δασκάλα: ο Ρικάρντο (τον φώναζαν «Νεφταλί» από το μεσαίο όνομα της μητέρας του) μεγάλωσε στην πόλη Τεμούκο μαζί με δύο ετεροθαλή αδέρφια και μαζί με βιβλία (Τολστόι, Ντοστογέφσκι, Τσέχοφ, Αρθουρ Κόναν Ντόιλ, Κάφκα). Αν και ο πατέρας του τον αποθάρρυνε, σε ηλικία μόλις δεκατριών ετών ο Νεφταλί δημοσίευσε το πρώτο του κείμενο.
Από το 1920 υιοθέτησε το ψευδώνυμο Πάμπλο Νερούδα (από το επώνυμο μιας βιολονίστριας), την επόμενη χρονιά εγκαταστάθηκε στο Σαντιάγο, το 1923 εξέδωσε την πρώτη του ποιητική συλλογή «Λυκόφωτο» και στη συνέχεια, τα «Είκοσι ποιήματα αγάπης και ένα τραγούδι απόγνωσης» (Εγκαταλελειμμένος σαν νάνος την αυγή / με την τρεμουλιαστή σκιά μονάχα στην παλάμη μου...) όπου δημιούργησε έναν ολόκληρο ποιητικό κόσμο στον οποίον διαφαινόταν η επίδραση του Ρίλκε, του Ταγκόρ και του Μποντλέρ. Η επιτυχία δεν άργησε από νωρίς, ο Νερούδα τα είχε όλα. Όλα εκτός από χρήματα. Για τα χρήματα, το 1927, δέχτηκε τη θέση του πρόξενου της Χιλής στη Ραγκούν, στην αποικιοκρατούμενη Βιρμανία στη συνέχεια, εργάστηκε στην Κεϋλάνη, στην Ιάβα (όπου γνώρισε και παντρεύτηκε την πρώτη του γυναίκα) και στη Σιγκαπούρη. Στη διάρκεια αυτής της «ασιατικής απομόνωσης», διάβαζε και έγραφε με φρενήρεις ρυθμούς όσο για τον ασιατικό μυστικισμό, που σαγήνευσε τον Οκτάβιο Πας, ο Νερούδα τον θεώρησε «απάνθρωπο»: στην Άπω Ανατολή ένιωσε το χρόνο να χάνεται αυτή η αίσθηση της απώλειας τον ακολούθησε και μετά την επιστροφή του στο Σαντιάγο το 1932: Ολόγυρά μου η νύχτα απλώνεται / η μέρα, ο μήνας, ο χρόνος / σαν σακιά βρεγμένες καμπάνες / έμφοβα στόματα εύθρυπτου αλατιού. Από το 34 μέχρι το 37 υπηρέτησε σε διπλωματικές θέσεις στο Μπουένος Αϊρες, τη Βαρκελώνη και τη Μαδρίτη: καταφανώς επρόκειτο για άνθρωπο που, χωρίς να προβαίνει σε χονδροειδείς συμβιβασμούς, αποκτούσε εύκολα διασυνδέσεις ήδη από την εφηβική του ηλικία είχε εξασφαλίσει την εύνοια της ποιήτριας Γκαμπριέλα Μιστράλ (βραβείο Νομπέλ 1945) και φιλίες: με τον Ισπανό ποιητή Ραφαέλ Αλμπέτι, τον Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, τον Σεζάρ Βαλέχο. Εξάλλου, στη Μαδρίτη, λίγο πριν από τον εμφύλιο πόλεμο, γνώρισε την Ντέλια ντελ Καρίρ που έγινε η δεύτερη γυναίκα του. Ο Νερούδα ωρίμασε ως ποιητής μέσα στον ισπανόφωνο κόσμο, μεταξύ μιας γυναίκας από την Αργεντινή (της ντελ Καρίρ), ενός Περουβιανού κομμουνιστή (του Βαλέχο) και ενός πολέμου στον οποίον, με έναυσμα τη δολοφονία του Λόρκα, δεν άργησε να πάρει θέση. Ο Νερούδα «ασπάστηκε» τον κομμουνισμό όπως ασπάζεται κανείς μια θρησκεία: με αφοσίωση αμαρτάνοντας ζητώντας συγχώρεση ξανά και ξανά. Και μολονότι είδε τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο με μανιχαϊστικό τρόπο, εκφράζοντας συζητήσιμα πατριωτικά αισθήματα (όπως στη συλλογή «Η Ισπανία στην καρδιά»), μολονότι σε όλη του τη ζωή ερωτοτροπούσε με την εξουσία (το 1938, προτού ηττηθεί ο Δημοκρατικός Στρατός, διορίστηκε σε διπλωματικό πόστο στο Παρίσι) και μολονότι απέφυγε επανειλημμένα να υποστηρίξει τους σοβιετικούς αντιφρονούντες όπως τον Πάστερνακ και τον Μπρόντσκι, θα ήταν άδικο να χαρακτηριστεί ένας ακόμα σταλινικός χωρίς δημοκρατικό ήθος, τυφλωμένος από το σκοταδιστικό δόγμα του καθαγιασμού των μέσων για χάρη κάποιου αορίστως ενάρετου στόχου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου